گیاه خار مریم با نام علمی Silybum marianum ( سیلیبوم ماریانُم) و یا همچنین شناخته شده در نزد مردم ایران با اسم ماری تیغال و با نام های شناخته شده در جهان از قبیل نام انگلیسی خار شیری(milk thistle) ، marian thistle ، mary thistle ^[۱] و یا خار اسکاتلندی .

گیاه خار مریم از رده دولپه‌ای ها ، راسته گل‌مینا و تیره‌ی کاسنیان میباشد ، این گیاه با بازه زمانی رشد هر یک سال و یا در بعضی نژادها هر دوسال بوده و خودرو میباشد. شکل ظاهری معمول این گیاه ، گلی با رنگهای قرمز تا بنفش و برگهایی رنگ رفته و دارای رنگ سبز مایل به زرد و به‌همراه وریدهای سفید رنگ هستند.

 توصیف و شکل ظاهری

این گیاه در طول دوره رشد خود ، 30 تا 200 سانتی متر قد کشیده و دارای شکل تقریباً مخروطی شکل بوده. بوته این گیاه به طور میانگین تا 160 سانتی متر قطر رشد داشته است. ساقه این گیاه معمولاً درای حالت پنبه‌ای در دور خود بوده و بیشتر فضای این ساقه توخالیست. برگهای این گیاه معمولاً دارای شکل مستطیلی یا به شکل نیزه در دور خود و پراکنگدی آن‌ها معمولاً چندبرگی و یا دو برگی است. سرگل خوش‌رنگ این گیاه 4 تا 12 سانتی متر عرض و پهنا داشته. در نیمکره شمالی این گیاه از ماه خرداد تا اواسط شهریور و در نیم‌کره جنوبی این گیاه از آذر تا اوایل بهمن میروید. دانه این گیاه رنگ سبز تیره و یا در بعضی نژادها سیاه میباشد و کاسه این گل که دانه ها در آن قرار میگیرند رنگ زرد مانندی دارد.^[۲]

زیست گاه

فراوانترین منطقه رشد این گیاه ، سواحل جنوب شرقی انگلیس(که فراوانترین نقطه کره زمین، این منطقه است) ، ایران ، آمریکای شمالی و استرالیا و نیوزیلند میباشد. مزارع ساخته شده توسط انسان این گیاه ، برای مصارف دارویی و برآورد مواد اولیه صنعتی از این گیاه در مناطق وسیعی در اتریش(منطقه والدویرتل) ، آلمان ، مجارستان، لهستان، چین و آرژانتین قرار داشته و در مناطق اروپایی کاشت این گیاه ، هر ساله در بین ماه‌های مارس تا آوریل انجام و برداشت آن در ماه اگوست در حدود 2 تا 3 هفته بعد از گل دادن این گیاه در دو مرحله (بریدن و تمیزکردن یا خرمن‌کوبی) انجام میشود. دانه‌های خار مریم یکی از مهمترین منابع طبعی دارویی برای امراض کبد است ، ماده سیلیمارین موجود در دانه های این گیاه یکی از موثرترین پادزهرها حتی برای موارد مسمویت ناشی از قارچ مهلک کلاهک مرگ نیز هست. این گل همچنین استفاده زیبایی شناختی برای تزیین باغ خانه ها و سبد ها نیز دارد.^[۳]

ترکیب شیمیایی

دانه خار مریم، داری تقریباً 4 تا 6 درصد سیلیمارین و عصاره این گیاه حاوی 65-80 درصد سیلیمارین و 20 تا 35 درصد اسید چرب میباشند.^[۴] سیلیمارین این گیاه دارای هفت نوع فلاونولیگنان ( سیلیبین نوع A ، سیلیبین نوع B ، ایزوسلیبین نوع A ، ایزوسلیبین نوع B ، سیلیکریستین ، ایزوسلیکریستین و سیلیدیانین) و یک تاکسیفولین (زردینه یا رنگ ساز زرد) میباشد .^[۵]

آزمایشات بالینی انجام شده

خار مریم در موارد معتددی از نظیر بیماری های کبد و مقابله با سرطان استفاده میشود. اما باید اشاره نمود آزمایشات علمی در باره‌ی این گیاه متناقض و ناهماهنگ بوده.^[۶] در آزمایشات انجام شده ، سیلیمارین موجود در این گیاه به طور منظم با مقدار 420 تا 480 میلیگرم در 2 یا 3 وعده به طور روزانه برای موارد آزمایشی تجویز شده است. همچنین برای امراض خاص مقدارهای بالاتر این ماده نیز تجویز میشده به طور مثال 600 گرم روزانه برای فردی با بیماری دیابت نوع2 تجویز میشده که نتایج بدست آمده از این آزمایش بسیار عالی و قابل توجه بوده و همچنین مقدار 600 تا 1200 گرم در روز برای فردی با بیماری هپاتیتC نیزتجویز شده که البته نتایج قابل توجهی را دربرنداشته است.^[۶] ]^[۷][۸] عصاره گیاه خار مریم به همراه عصاره گیاه قاصدک، برای رفع رنگپریدگی پوست در حالت خماری و همچنین دفع سموم ناشی از مصرف بیش از حد الکل نیز استفاده میشود.^[۹]

مشاهدات تجربی

در گذشته خار مریم در پزشکی سنتی چینی به عنوان یک پاک کننده درون ، سم زدا ، نرم کننده کبد و مقوی برای کیسه صفرا بوده است. ^[۱۰] اگرچه خاصیت درمانی این گیاه هنوز ناشناخته است ، خار مریم بعضی مواقع از برای بیماریهای کبد (زردی یا یرقان ، سیروز و هپاتیت) تجویز میشود ، آزمایشات علمی بر روی حیوانات حاکی از این اینست که سیلیمارین موجود در این گیاه میتواند دارای خاصیت هپاتوپرتکتیو باشد، یعنی خاصیتی که باعث میشود سلول‌های کبد از سموم محافظت بشوند.^[۱۱] سازمان تحقیقات در مورد سرطان کشور انگلیس میگوید: در اینترنت مواردی مشاهده شده که اذعان میکنند خار مریم برای کاهیدن سرعت رشد بعضی نمونه سلولهای سرطانی بسیار مفید است ، اما هیچ مدرکی دال بر اثبات این موارد نیست.^[۱۲]

استفاده غذایی

خار مریم به خاطر ارزش دارویی اثبات شده در گذشته در بین سراسر مردم جهان به عنوان نوعی غذا نیز مصرف میشده است. ریشه های این گیاه را میتوان به طور خام یا جوشانده شده بهمراه کره و یا کباب شده خورد ، شاخه جوان آن را میتوان تا ریشه برید و آن را آب پز نموده و مصرف کرد. در گذشته شاخه های خاردار تازه دور گل این گیاه را همانند کنگر فرنگی میخورده‌اند. همچنین ساقه این گیاه را میتوان بعد از پاک کردن ، برای رفع تلخی در طول یک شب در آب خیساند و آنرا به صورت استفاده در خورشت مصرف کرد. برگهای این گیاه را نیز میتوان اول از خارها پاک نمود و بعنوان یک جایگزین برای اسفناج مصرف کرد و یا میتوان به صورت خام آنرا به سالاد اضافه نمود. همچنین میتوان با پاک کردن این گیاه ، یعنی قطع کردن یا ساییدن ساقه و برداشتن برگهای خارمانند اطراف گلها و حذف گلبرگهای صورتی رنگ بصورتی که دانه های آنها از آن جدا نشود ، میتوان کاسه دان گل به همراه دانه های آن را نیز به صورت خام یا جوشانده و یا در سالاد مصرف نمود. همچنین مردمان جنوب ایران (منطقه گراش ، لار و ...) کاسه دان به همراه دانه های این گیاه را به ترشی نیز تبدیل مینمایند.

سمی بودن برای حیوانات

به علت موجود بودن پتاسیم نیترات در این گیاه ، مشاهده شده که خوردن خار مریم برای گله گاوها و گوسفندان مضر میباشد. وقتی این گیاه توسط نشخوارکنندگان خورده میشود ، باکتری موجود در معده‌ی این حیوانات ساختار مواد شیمایی را میشکند و باعث تولید نیترات یونی میشود. درنتیجه نیترات یونی همگلوبین را به متهیموگلبین تبدیل کرده و از انتقال اکسیژن چلوگیری میکند. نتیجه این اتفاقات باعث آسفیکسی یا اختناق میشود.^[۱۳]

عوارض جانبی

خار مریم معمولاً برای مصرف مقدار کم دارای عوارض خاصی نیست. اما درصورت مصرف بیش از حد این گیاه ، عوارض جانبی همچون حساسیت پوستی ، اگزما ، سردرد و تهوع ، ضعیف شدن قوه چشایی ، عرق کردن و ضعف را بهمراه دارد. همچنین خار مریم باعث پایین آمدن سطح قند خون خون میشود . به همین دلیل به افراد داری سطح قندخون پایین و یا دارای دیابت و کسانی که به هردلیل برای آنها داروهای مرتبط با قند خون تجویز شده ، هشدار برای مصرف کردن داده میشود. همچنیان استفاده این گیاه برای زنان باردار و یا در دوران شیردهی باید با احتیاط همراه باشد. خار مریم همچنین در گذشته برای مقوی ساختن شیر مادر به مادران داده میشده اما مطالعاتی در مورد مصرف این گیاه برای زنان باردار نشان داده کمی عوارض جانبی برای آنان به همراه دارد

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: